Noordzeedagen 2024: Noordzeebeheer in tijden van transitie
Op 3 en 4 oktober 2024 kwamen circa 300 wetenschappers, ondernemers, beleidsmakers en ngo’s in Egmond aan Zee samen voor de Noordzeedagen. Het thema dit jaar: Noordzeebeheer in tijden van transitie.
Het evenement, dat al 27 jaar een begrip is in de Nederlandse Noordzee-community, werd dit jaar georganiseerd door Rijkswaterstaat (RWS) in samenwerking met Wageningen Marine Research, Deltares en het NIOZ. Dagvoorzitter Sven Borghart (RWS) loodste de deelnemers soepel door een programma dat bestond uit plenaire sessies en 18 workshops over thema’s zoals hernieuwbare energie op zee, innovatieve visserij en ecologisch herstel. Er werd besproken hoe wetenschap, technologie en samenwerking kunnen bijdragen aan een duurzaam gebruik van de Noordzee. Hieronder volgen enkele hoogtepunten van de plenaire sessies.
De invloed van klimaatverandering en de mens op het Noordzeesysteem: Een historisch perspectief
De eerste plenaire lezing werd verzorgd door Mark van Koningsveld, hoogleraar Ports and Waterways aan de TU Delft en werkzaam bij Van Oord. Hij gaf een historisch overzicht van de invloed van klimaatverandering, zeespiegelstijging en menselijke activiteiten op de kustontwikkeling sinds de laatste ijstijd. Waar vroeger de geologie de kustlijn vormde, oefent tegenwoordig de mens een grote invloed uit. Dijken, inpolderingen en zandsuppleties hebben de kust drastisch veranderd, maar ook de opwarming van de aarde door broeikasgassen speelt een grote rol. Sinds 1990 zien we een versnelling van de zeespiegelstijging, van 18 cm naar 30 cm per eeuw. Deze ontwikkeling roept vragen op over de toekomst.
Belangrijke punten van Koningsveld:
• Aannames achter kaarten: Pas op met het trekken van conclusies als je de aannames niet scherp hebt. Een voorbeeld zijn kaarten van overstromingsrisico’s: verschillende aannames over waterstanden, hoogtemodellen en beschermingsmaatregelen kunnen tot compleet andere kaarten leiden. Begrijp wat je ziet en bespreek de vooronderstellingen met elkaar!
• Doelen helder definiëren: zonder doel geen doelpunt. Bespreek welke strategische, tactische en operationele doelen je wilt bereiken, en stem die op elkaar af.
• Samenhang van functies begrijpen: Functies zoals de diepte van een vaargeul, haven toegankelijkheid en drinkwaterinname hangen samen. Het begrijpen en kwantificeren van dit soort onderlinge relaties is essentieel voor het nemen van effectieve maatregelen.
Het perspectief van de beheerder – Ruimtegebruik op de Noordzee
Mareike Erfeling van Rijkswaterstaat Zee & Delta schetste een historisch overzicht van het Noordzeebeheer, van afvaldumping in 1971 tot de huidige drukte met windparken en Natura 2000-gebieden. Ze benadrukte de toenemende concurrentie om ruimte en de striktere regelgeving.
Willy Dekker, Hoofdingenieur-Directeur van Rijkswaterstaat Zee & Delta, reflecteerde daarop door op te merken dat de Noordzee niet alleen feitelijk drukker is geworden, maar dat we deze druk nu ook meer registreren. ‘Kennis en modellen zijn essentieel voor besluitvorming’, zei ze. Ze onderstreepte ook het belang van het begrijpen van de achterliggende waarden en wereldbeelden van betrokken partijen. ‘Niet alles is wat het op het eerste moment lijkt; diepere aannames spelen vaak een rol in wat men toelaatbaar vindt op de Noordzee.’
Hoe de transities op de Noordzee samengaan, nu en na 2030
Op de tweede dag van de Noordzeedagen gaf Sybilla Dekker, voorzitter van het Noordzeeoverleg, een toelichting op het Noordzeeakkoord (pdf, 169 kB). Met dit akkoord geven overheid en stakeholders samen invulling aan de grote transities op de Noordzee. Samenwerking, vertrouwen en consensus zijn de kernwaarden van het akkoord.
Dekker blikte terug op een aantal belangrijke mijlpalen binnen het Noordzeeakkoord, zoals de publicatie van de eerste Staat van de Noordzee in 2023. Uit dit rapport blijkt hoe zorgwekkend de ecologische toestand van de Noordzee is. Daarnaast benoemde ze andere belangrijke stappen, zoals de opzet van het afwegingskader voor natuurvriendelijk bouwen, de evaluatie van het Transitiefonds, en de ontwikkeling van een voedselvisie.
De aandacht verschoof naar de lopende activiteiten. Zo wordt er hard gewerkt aan de implementatie van het afwegingskader, het aanwijzen van 15% van de Noordzee als beschermd gebied, en het uitwerken van soortenbeschermingsplannen. Ook de veiligheid op zee is een actueel thema. ‘Er is een interdepartementaal programma gestart, onder leiding van Defensie, dat zich richt op de verbetering van de veiligheid en de infrastructuur op zee,’ lichtte ze toe.
Dekker onderstreepte het belang van internationale samenwerking om de transities te realiseren, zoals nu al gebeurt binnen de energiecoöperatie NSEC. Ook het Greater North Sea Basin Initiative is opgezet om de samenwerking tussen landen te versterken, omdat er veel belangen op het spel staan.
‘Hoewel het akkoord tot 2030 loopt, blijven de transities ook daarna onverminderd belangrijk’, vertelde Dekker ter afsluiting. ‘We moeten ook na deze periode blijven streven naar een duurzame balans tussen natuur, energie en voedsel, zodat de Noordzee leefbaar blijft voor toekomstige generaties.’
Thinking the Sea, Thinking at Sea
Michael Marder, hoogleraar filosofie aan de University of the Basque Country, gaf een boeiende lezing over hoe we de zee waarnemen en begrijpen. Hij stelde dat de zee vaak wordt gereduceerd tot een object dat we kunnen meten, modelleren en beheren, maar dat dit geen recht doet aan de werkelijke complexiteit van de zee.
De zee roept zowel angst als hoop op. Aan de ene kant zijn er zorgen over vervuiling, het verlies van biodiversiteit en de stijgende zeespiegel. Aan de andere kant biedt de zee kansen voor duurzame energie en voedselvoorziening. Deze tegenstrijdige emoties – angst en hoop – vergroten de kloof tussen wat we denken te weten over de zee en wat zij werkelijk is. Modellen en cijfers vergroten deze kloof. Marder pleitte voor een holistische benadering, waarin we ons bewust worden van de verbinding tussen onze ‘de zee in ons hoofd’ en de zee daarbuiten.
Rechten van de Natuur: De Toekomst van de Noordzee
Jessica den Outer, directeur van Stichting Rechten van de Natuur en VN-expert op dit gebied, wist de zaal te inspireren met haar energie en heldere visie. Als voorvechter van natuurrechten hield ze een boeiend betoog over hoe natuur – net zoals mensen – rechten kan krijgen. Ze bracht het publiek in contact met voorbeelden van over de hele wereld, zoals de rivier de Whanganui in Nieuw-Zeeland, die dankzij de Maori’s als rechtspersoon wordt erkend, en de Mar Menor in Spanje, waar ecologische rampen uiteindelijk leidden tot het toekennen van rechten aan dit natuurgebied.
Den Outer vertaalde deze benadering naar de Noordzee en stelde het publiek de vraag: ‘Wat als we de Noordzee een stem geven, in plaats van er alleen over te praten?’ Hiermee nodigde ze uit om verder te denken dan de gebruikelijke kaders. Ze stelde voor dat Nederland, met zijn lange traditie van waterbeheer, een voortrekkersrol kan spelen in de internationale beweging voor natuurrechten.
Den Outer’s lezing bracht het grote idee van het geven van rechten aan de natuur dichterbij door het zowel praktisch als toegankelijk te maken. Ten opzichte van het huidig juridisch kader voegt het een nieuwe dimensie toe, in termen van normen, waarden, voogdij, en gedeelde verantwoordelijkheid. ‘Dit vormt een extra instrument voor toezicht en handhaving’, aldus Den Outer.
Haar enthousiasme voor het onderwerp werkte aanstekelijk en zette aan tot nadenken over hoe wij een stem kunnen geven aan de natuur, zodat ze zelf kan meebeslissen over haar toekomst.
Discussies tijdens de Noordzeedagen
In het programma was volop ruimte voor discussies over verschillende belangrijke thema's. Hieronder enkele opvallende uitspraken:
- Generaties vooruitdenken: ‘We kunnen niet 100 jaar vooruitdenken, maar wél verantwoordelijkheid nemen voor wat we nalaten aan toekomstige generaties.’ En: ‘We kunnen nu wel al aangeven wat we over 100 jaar niet willen, en dat kan het huidige beleid sturen.’
- Regierol van de overheid voor een gezonde zee: ‘De Noordzee staat er slecht voor. Er moet dringend iets gebeuren. De overheid moet de regie pakken en zorgen voor een duurzame balans tussen natuur en economie. Door het allerbeste ecologische alternatief verplicht te stellen, kunnen we innovatie stimuleren. Er zijn duidelijke grenzen nodig.’
En: ‘Ad-hoc oplossingen voor individuele windparken volstaan niet. We moeten het systematisch en multifunctioneel aanpakken; het gaat om het grotere geheel.’
- Ecologische grenzen: ‘Als ecologen maken we ons veel zorgen: waar ligt het omslagpunt waarbij processen onomkeerbaar worden? Het gebruik van de Noordzee hangt af van het ecologisch systeem, en we hebben veel te verliezen.’
- Balans tussen regelgeving en natuur: ‘De wet zegt dat we oude installaties moeten opruimen, maar wat doen we als nieuw leven zich ontwikkelt rond windparken?’
- Scheepvaartveiligheid: ‘Meer praktijkervaring van kapiteins moet worden meegenomen in beleid voor scheepvaartveiligheid op de Noordzee.’
- AMOC (Atlantic Meridional Overturning Circulation): ‘De afname van de AMOC kan binnen enkele decennia een kantelpunt bereiken, met grote gevolgen voor het klimaat, zoals meer stormen en een daling van de temperatuur met wel 4 graden.’ En: ‘Er is dringend meer kennis nodig om dit probleem te begrijpen en in beleid om te zetten. Wetenschappers: blijf ons waarschuwen als we te weinig doen of het negeren.’